top of page

Bordaxuri

Martin Larralde

MARTIN LARRALDE PLUMAIENEKO GALERIANOA BORDAXURI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Martin Larralde sortu zen plumaienean 1782 ko urtarrilaren 7 an, Guillaume Larralde Bordaxurikoa eta Marie Ithurbide Plumaienekoa danik. Ama hil zaionetik, aitari oldartu zaion, bere etxe partea galdatuz , Plumaieneko etxe partea.
Eztabada laster gaixtandu zen aita eta semearen artean. Aitak, Jean Ospital Kaselarenbordako etxetiarrari emana zion pentze baten belarra mozteko eta lantzeko, han belarretan ari zelarik, tiro bat bildu zuen espaldan, Plumaieneko premuaren danik, auziak agertu duen bezala. Jondonaneko eguna zen ekainaren 27 a.
1815 eko uztailaren 4 an Hazparneko Jandarmek preso altxatu zuten Martin Larralde, Baionarat ereman, azaroaren 28 an auzitaratu zuten Paben eta hor sekulakotz galeretarat kondenatu, 7 epaile agertu ziren erabaki hunen alde eta 5 kontra. Rochefort hiriko galeretarat eremana izan zen agorrilaren 5 ean 35 urte zituelarik eta han hil zen 1829 eko abendoaren 19 an 40 urtetan.

(1782-1821)

 

Martin Larralde Bordaxuri
Cliquez pour agrandir l'image

Hixtorio latz huntaz, Piarres Larzabal antzerki idazlari apezak egin zuen gai bat “Bordaxuri” deitu zuena. Antzerki hunek ez du zinezko ixtorioarekin zer ikustekorik. Hemen agertarazten du, nola, aita hil nahi izan zuen, bertze asko ezberdintasunen artean. Bainan euskal Herriko antzokietan antzerki eder horren zabaltzeak, plumagaineko seme dohakabearen ixtorioa nasaiki jakinarazi du.
Berea zaukan lurraren gainean auzo bat belar biltzen ari ez zuelakotz jasan, nahiz aitaren manuz ari zen, belarra bildu zakon pentzetik plumaieneko selaururat, Jean Ospital-ek belar hori berriz bereganatzen ari kausiturik, tiro egin zizaion.
Epaileak, hamabietarik bederatzi ontasun jabeak ziren, Auzapez bat,Abokat bat eta arrantier bat. Hazparne Elizaberri Plumaieneko auzo gehienak lekuko izan ziren eta heien lekukotasunak hitz beretaz osatuak zirela idatzia da erdaraz, nahiz ez zakiten ez irakurtzen ez eta idazten ez eta oraino erdaraz mintzatzen. Auzian, Plumaieneko semeak eta lekukoek xuberutar euskaldun bat zaukaten itzulpenarentzat.
Preso zelarik, Martin Larralde Plumaienekoak bertsu batzu idatziarazi zituen. 11 edo 12 bertsu dira, ezagutuenak hameka, guziz bortitzak bainan ere hunkigarriak eta ederki moldatuak, nahiz poto bat dagon bigarrenean (Gabe) hitza bi aldiz agertzen baita.
Bertsu horiek oraino kantatzen dira nasaiki Elizaberrin eta gehienen gogoan, Martin Larralde plumai, hobendun baino gehiago, gertakariaren jasaile izan zela diote. Ixtorio hau berena daukate eta kantu hau entzutean injustizia baten sendimendua nagusitzen zaiote.

Ikus "bordaxuri-epaiketa.com" gunea.
Procès de Martin Larralde Bordaxuri

http://www.bordaxuri-epaiketa.com

 

 

Plumaieneko galerianoaren kantua

MARTIN LARRALDE BORDACHURY.

I
Mila zortzi ehun eta hamabortzgarrena
Ni Ahazparnen preso hartu nindutena;
Plumaieneko premu orok dakitena,
Galeretan higatu beharko naizena.
II
Kantatzera niazu alegera gabe
Ez baitut probetchurik trichtaturlk ere;
Nehun deusik ebatsi, gizonik bU gabe,
Sekulakotz galerak enetako dire.
III
Ala zorigaitzeko premu izaitea
Horrek eman baiteraut bethikotz kaltea,
Aitari gald'eginik sorzeko phartea,
Galeretan eman nau, hau da ene dotea.
Iv
Ene alta da gizon kontsideratua.
Semia galeretan du segurtatua.
Nun nahi othoitzean belaunikatua,
Saindu iduri, debru madarikatua.
V
Ene lehen kusia Cadet Bordachuri,
Fagore bat banuke galdatzeko zuri
Ongi adreza zaite ene arrebari,
Ene saltzeko zombat ukan duyen sari.

(SEGIDA)

VI
Aita aintzinian eta arreba ondoko,
Osaba buryes hori diru fornitzeko;
Ez ordian enetako bi sel liberako,
Galeretan bederen leher egiteko.
VII
Elizan sartzen dira debozionerekin,
Iduriz badohazila saindu guziekin
Beren liburu eta arrosrioekin,
Debruyak phesta onik einen du heyekin.
VIII
Zortzigarren ber tsuya aneyarendako,
Konseilu bat banikek hiri emaiteko:
Ontsa goberna hadi, ez zauk dolutuko;
Ni baitan etsempluya errech duk hartzeko.
Ix
Zuri mintzo nitzalzu, ai Aita ziiharra,
Ardura dudalarik begian nigarra;
Zure eta ene arraza Bordachuritarra,
Galeretan naizeno ni bainaiz bakharra.
X
Kantu hauk enian ditut Paubeko hirlan,
Burdinez kargaturik oi presundegian,
Bai eta kopiatu dembora berian,
Orok khanta dltzaten Hazparne herrian.
XI
Hok eman izan ditut ez changrinatzeko,
Ene ahide adichkidek kuraye hartzeko,
Eta partikulazki, aita, zuretako
Kantu hok aditzean semiaz orholtzeko.

 

 

 

 

 

Martin Larralde est né à « Plumaienea » le 7 janvier 1782

 

Fils de Guillaume Larralde de « Bordaxuria » et de Marie Ithurbide de « Plumaienea ». Dès la mort de sa mère il s'opposa à son père lui réclamant sa part d'héritage, la part de la maison de sa mère qui lui revenait.

Le débat entre le père et le fils s'envenima rapidement. Le père donna une partie d'un champ à travailler à Jean Ospital de « Kasalarenborda » et alors que celui-ci y ramassait le foin, il reçut une balle dans l'épaule, tirée, comme le démontrera le procès, par le fils aîné de Plumai, le 28 juin 1815, jour de la St Jean Baptiste.

Le 4 juillet 1815, les gendarmes d'Hasparren arrêtèrent Martin Larralde, l'amenèrent à Bayonne ; il fut jugé à Pau le 28 novembre et condamné aux galères à perpétuité par 7 jurés contre 5. Il fut amené aux galères de Rochefort, le 5 août 1816, à 35 ans et y mourut le 19 décembre 1829, à 40 ans.

L'auteur de pièces de théâtre, Piarres Larzabal, fit de cette terrible histoire, le sujet de sa pièce : « Bordaxuri ». Cette pièce n'a pas grand-chose à voir avec la véritable histoire. Il y expose, entre autres dissimilitudes, la volonté du fils de tuer son père. Mais la présentation de cette pièce dans de nombreux théâtres d'Euskal Herri, a largement fait connaître l'histoire de l'infortuné fils de « Plumaienea ».

N'acceptant pas qu'un voisin ramasse de l'herbe sur une terre qui lui appartenait, bien que ce dernier le fit sur demande du père, il retira l'herbe coupée pour l'emporter dans la grange de « Plumaienea » et lorsqu'il vit Jean Ospital se la réapproprier, il lui tira dessus.

Des 12 jurés, 9 étaient des propriétaires, un maire, un avocat et un rentier. La plupart des voisins de « Plumaienea », du quartier Elizaberri d'Hasparren, furent témoins et il est écrit, en français, que leurs témoignages relatent mot pour mot ce qu'ils ont dit, bien qu'ils ne sachent ni lire, ni écrire et encore moins parler français. Au procès c'est un interprète souletin qui fut le traducteur de Martin Larralde et des témoins.

Lorsqu'il était prisonnier, Martin Larralde a écrit quelques « bertsu ». Il y a 11 ou 12 « bertsu », mais 11 connus, très durs mais aussi émouvants et superbement composés, malgré une petite erreur dans le 2e, le mot « gabe » étant écrit 2 fois.

Ces « bertsu » sont encore fréquemment chantés à Elizaberri . La plupart des gens pensent que « Martin Larralde Plumai » fut plus une victime des événements qu'un véritable coupable. Cette histoire est la leur et à l'écoute de cette chanson c'est un sentiment d'injustice qui prévaut.

Voir Site " bordaxuri-epaiketa.com"

bottom of page