Joseph MENDIAGUE (1845-1937)

​

Joseph MENDIAGUE (1845-1937)

Dans le cercle des bertsularis (improvisateurs en langue basque), Joseph Mendiague est l'un des plus remarquables car toute sa poésie a été produite en Uruguay où il avait émigré. Pratiquement inconnu au Pays Basque jusqu'à ce que Piarres Xarriton le sorte de l'oubli, il était cependant très populaire dans le milieu de la diaspora basque.
Son père François étant douanier, Joseph Mendiague naquit aux Aldudes (Basse-Navarre) le 27 avril 1845. Il était le neuvième enfant d'une famille qui allait en compter quatorze mais la mortalité infantile étant très élevée à l'époque, seuls sept d'entre eux survécurent. En 1848, François Mendiague démissionna du corps des douanes et vint s'installer comme aubergiste à Hasparren.
Arrivé tout jeune à Hasparren, Joseph Mendiague se montra toujours très attaché à sa ville natale ; c'est en effet là qu'il prit goût à la pratique du chant et de la pelote basque. C'est aussi à Hasparren, à l'Ecole des Frères, qu'il noua de solides amitiés de jeunesse auxquelles il demeura fidèle toute sa vie.
Tout comme de nombreux jeunes conscrits de l'époque, Joseph Mendiague choisit de partir en Amérique avant son vingtième anniversaire. Il prit la direction de l'Uruguay en 1865 alors que ses frères Denis, Bertrand et Martin s'étaient rendus respectivement au Chili et en Argentine. Les premières années furent difficiles et Joseph Mendiague fut même contraint de passer en Argentine dans la ville de Porto-Ruiz afin d'y trouver du travail. Il fit part de ces difficultés, sort que partageaient de nombreux Basques exilés, dans plusieurs de ses chansons restées célèbres. Il revint ensuite en Uruguay et se fixa dans la ville de San José de Mayo où il épousa Margarita Gandoglia en 1881. Ensemble ils prirent en charge une pension auberge et élevèrent deux enfants.
La situation économique de la famille s'améliora peu à peu et le prestige de Joseph Mendiague grandit dans le monde de l'émigration. A partir de 1887, il participa activement à la création et au développement de l'association « Euskaldunak Bat » de San José de Mayo. Puis il apporta sa contribution à des publications en langue basque à Bayonne, « Eskualduna eta Eskual Herria », à Los Angeles en Californie, « Californiako Euskal Herria » et à Buenos Aires « Euskal Herria eta Haitza ». Un recueil de chansons de Joseph Mendiague fut édité en 1900 à Buenos Aires. Il connut un tel succès que d'autres éditions suivirent, dont une à Santiago du Chili en 1916. Mais ni la gloire ni les années ne lui firent oublier Hasparren où il avait vécu sa jeunesse. Il n'oublia pas non plus les siens et ses compatriotes qui apparaissaient souvent dans ses chansons, véritables petits chefs-d'œuvre de réalisme et d'humour.
Joseph Mendiague et sa famille quittèrent San José pour s'installer définitivement à Montevideo au début du XXe siècle où il participa également à la création de l'association basque « Eskual Herria ». A son image, plusieurs de ses descendants se sont illustrés comme versificateurs et d'autres se sont distingués dans la pelote.
Il mourut à Montevideo le 12 septembre 1937 à l'âge de quatre-vingt douze ans.

Photo : ruelle Mendiague – couverture livre de chants – couverture livre de Xarriton

BERTSUS ECRITS LES PLUS CONNUS :

Une quarantaine de séries de bertsus en tout :
*Mendiague kantuz ; (Mendiague chante),
*Ezkondua eta donadua ; (l'homme marié et le célibataire),
*Letxeroak eta ostalerrak ; (le laitier et l'aubergiste),
*Euskaldun guztiak bat ; (tous les basques unis),
*J.B. Otxalderi ; (à J.B. Otxalde),
*Gizon zahar baten arrangurak ; (les inquiétudes d'un vieil homme),

TOUS LES BERTSUS DE MENDIAGUE SUR: -elizaberrikokapera.com- rubrique -Hazpandar koblariak.
JOSE MENDIAGUE (1845-1937) «Nere herritik izan ditudan paper batzuek diote...»

1912an, Baionako «Eskualduna» astekariari igorri zizkion Jose Mendiaguek, Ameriketatik, «Gizon zahar baten arrengurak» izeneko bertsoak. Honela hasten ziren: «Nere herritik izan ditudan paper batzuek diote, Mundu hontan nik baditudala hiru-hogoi-ta-zazpi urte...» Hortik atera dugu beraz errazki, 1845ean sortu zitekela gure gizona. Bainan non sortu?
Guarda seme zela, baitzion berak, Baionako guarden artxibategirat jo dugu beraz eta hor hatxeman, François Mendiague, guarda zenaren paperak. 1799an, urtarrilaren 22an, Ziburun sortua zela irakur daiteke. Soldadogotik landa, Nantes hirian sartu zen guardetan, 1821eko martxoaren 1ean. Euskal Herrirat itzulita, 1824ean eta zenbait urte Ainhoan, Azkainen eta Senperen egon ondoan, Catherine Larregain, 24 urteko Aihertar neska gaztearekin ezkondu zen, Aiherran, 1835eko urtarrilaren 21ean. Catherine Larregain Aiherra Manexenean sortua zen, 1812ko maiatzaren 12an.

Hazparnera izendatu zuten orduan François Mendiague

 

Mendiague-Larregain senar-emaztek beren lehen hiru haurrak Hazparnen ukan zituzten, bainan gero, Aldudera joaiteko ordena etorri zitzaien. Hamar urte luze, Aldudeko karrikan bizi izan ziren Fran çois Mendiague guarda eta haren laguna. Herri horretan izan zituzten beste zazpi haurren artetik, 1845ko apirilaren 27an, goizeko 8etan sortu zitzaien seme bat, Josep. Ithurburu jaun apezak bataiatu zuena biharamunean. Aitabitxi eta amabitxitako, auzoan hartu zituzten Josep Inda, Perkainenekoa eta Margarita Mococain, Etienne Ritou Aldudeko auzapezaren andre beharra.
1848ko uztailean bada —ez jakin zuzen zergatik— guarda ofizioa utzi zuen François Mendiaguek eta bere familia guziarekin, emaztea eta sei haur, Hazparnen bizitzera joan zen.

3 urte doi-doia zituen Josep Mendiaguek, Aldude bere sorterritik Hazparnen bizitzera etorri zelarik, bere etxekoekin. Ez da beraz harritzeko, Otxalde bertsularia joan zitzaiolarik, zenbait urte geroago, Gualeguay-ko herrira, «Entre-Rios»-etara, honela agurtu baitzuen Mendiaguek: "Ene herria Hazparne, zurea Bidarri... "
Hazparne herria ordea, herri barraiatua da: Lehen egonaldian (1835-1838) Mendiaguetarrak, Ospitalean, Ospitalegaraian eta Xuhian, hots beti Zelaia deitu auzotegian egonak baziren ere. Aldi honetan Hazparne beherean kokatu ziren, eta lehenik aitaren guarda ondo errentaren ontzeko arauz, plaza ondoan zegoen Dukiaineko ostatuan.

Lehen urteak zinez gogorrak izan zitezkeen Hazparnen. Hala ziren eta urte haiek, bereziki jende xehearentzat, Europa guzian. Orai Afrikan edo gertatzen diren gosete aldi haietarik azkena omen izan zen, 1846-1847 urtekoa. Historialariek kondatu digute zer ondorio izan zuen aldi gaixto horrek, gure eskualdean ere, Mauleraino eta Hazparneraino: Ziberotarrak asaldatu baitziren Mauleko bihi-saltzaleen kontra; Hazparnen aldiz, langileak jan doia ukan zezan, Aita Garat-Pikasarri misionesteiko buruzagi sainduak prezioak beheititzea etxeko-jaunen ganik ardietsi baitzuen. Larresoroko seminarioan, 18 urteko bi ikasle gaztek, Gratien Adema eta Jean Baptiste Elissamburu-k moldatu zituzten, biek elgarrekin, beren lehen euskal bertsoak, «Betiri Sants»-en ohoretan, goseteak berak gaia emanik.
Goseteak aldia egin-eta, bos-pa-sei urteen buruko, eta zehazki 1855ean, hona non badatorren beste izurrite ikaragarri bat: «Kolera» deitu sukar ustela. Gaitz horrekin, urte hartan 176ra igan zen, bestela 120 inguruan zebilen Hazparne herriko hilen kopurua.
Ez ditugu aipatu, Frantzia behere hartan, Parise aldean, gertatu ziren politika gora-beherak; ez 1848ko Louis Philippe erregearen erortzea; ez 1852ko Napoleon III. enperadorearen xutitzea; ez baitzuketen gure eskualdetan gibelondo handiegirik izan, jende xehearen baitan.
Dena dela, pentsu dugu eragin sakonagoa zuketela Mendiaguetarren baitan, etxen berean gertatzen zitzaizkien beste gertakari batzuk, hala nola, hamar bat urte barne, familiak jasan behar izan zituen aldaketa guziek. Lehenik, eta aintzinean izanak zituzten hamar haurren gainera, beste lau sortu zitzaizkien guarda-ondoari eta haren emazteari, Hazparnen: Katixa 1850ean, Kattalin 1851an, Anton-Xiprien 1856an, eta Jean Bertrand 1858an. Bainan zorigaitzez, lau heriotze izan zituzten denbora berean: 1849ko abendoaren 11an hil zitzaien Jean, bi urteko haurra; 1850eko uztailaren 30ean Katixa, hiru hilabetekoa; 1855eko irailaren l0ean, Janbattitt, 11 urteko seme kozkorra eta 1858ko irailaren 22an, Joana, 17 urteko neska propia.

Artetik erran behar da

Bestalde, Mendiaguetarrek maiz aldatu behar zutela egoitzaz, eta menturaz ogibidez; ezen herriko paperen arabera, ostalergoan aurkitzen balin baditugu 1848an Dukiainean, hiru urteen buruko etxezain joanak dira 1851an Jela-ra eta gero hortik 1858an Mozotei-ra.
Nornahik bezain barna hartu zituzkeen Josep Mendiaguek haurreko ezin-beste, nahigabe eta dolumin horiek guziak, bainan egundainotik gogo aberatsa izanez, berak zioen bezala «Kantuz igortzen zituen penak oro ihesi».
Zahartu ondoan bestalde aitortu zion Erramun Darraidou herritar gazteari «ez zela ez handia, hark ukana zuen eskola». Ez zen honetan «biziaren eskolaz» mintzo, baitzuen horretaz nahikoa ikasirik, bainan bai eskoletako irakaslek eman ohi diguten irakaskuntza bereziaz. Eskola poxi hori ere bada, Hazparnen ukana baitzuen, 1850eko hamarkadan, herri horretan ezagutu zituen bi irakasle aparteko bederen behar ditugu aipatu.
Bat frango idorra, eta bortitza ere aski, Michel Elissamburu, «Innocentius» anaia, Heletarra (1826-1895) zen. Honen «anaiek», 1846an, idekia zuten, Gaineko-karrika buruan, «Frereta» deitzen zuten eskola berria, eta horren buru ezarria zuten, 23 urtetakotz, euskaldun «frera» gaztea; 44 urtez, honek Hazpandar hainitzen bihotzetan barna sartu baitzuen, egiazko erlijionearen oinarri, «Jainkoaren Beldurra». Jean Baptiste Elissamburu-ren lehenkusia eta hura bezala bertsularia eta euskaltzalea zen Michel Elissamburu. Honen eskuetarik eta eskolatik iragan zirela Mendiague guarda-ondoaren haurrak, egia erran, ez gara fida. Josep Mendiaguen kantuetan ikusten dugu halere, elizagizonetarik aski urrun bazebilen ere haien egilea «Jainko Legearen» jakintsu zela nonbaitik.
Bigarren irakaslea Gratien Adema Zalduby (1828-1907) izan zen. 1854tik 1860 arte, sei urtez Hazparnen bikari egon baitzen Saratar apez pilotari, bertsulari maitagarria. Ez da dudarik Josep Mendiaguek hurbiletik ezagutu zuela, ez bakarrik elizan, bainan etxen berean, etxeko bataio, heriotze eta «okasionetan». Gure iduripena da, Josep Mendiaguek bere bertsoetan erakusten duen euskal zer guziekilako atxikimenduak asko zor diola Zaldubyri.
Dena den, Hazparneko gazte lagunek izan zuten, gure ustez, Josep Mendiaguen baitan eraginik handiena. Zenbat aldiz ez da mintzo bere bertsoetan gazte lagun herritarrei edo herritarrez? Hala nola 1889an, Xemartin Harriague «Morroxkok» Hazparnetik Ameriketako itzulia egin zuelarik, 19 kobla eskaini omen

 

"Kantuz hastera doa guardaren semia,Hazpandar guzietaz ingurikatuia...;"

Lehen lerroak bere Bibliografia-n (ikus, «Mendiague J.» art.) eman dizkigun J. Bilbaok ez ditu zorigaitzez ondotik datozenak bildu.
Beste behin ordea, Mendiaguek berak bere kantu liburuan argitaratu zituen, Buenos-Aireseko herritar koblari bati igorri bertsoak:

" Orai hasiko dira kantuz bi Hazpandar...,"
eta ere Casimir Sarrail-ek Hazparnetik bidali letraren ihardespena, edo oraino «Firma gabeko» bere jaukitzaileari idatzi lerro hauek, gure ustez gaztaroko

Gertakari honek

Bada gogora ekartzen digu berehala, beste gertakari ezagunago bat, hots, Jose Maria Iparragirrek bide bera egin zuela, bost urte lehenago, Angela Querejeta, bere andregaiarekin batean, 1858ko abuztuaren 29an, untzia hartu zuenaz geroz, Baionako portuan, Buenos-Aires eta Montevideora buruz. 1877an itzuli beharra zen Euskal Herrira, eta beraz, 19 urte eskas iraun zuen haren Ameriketako itzuliak. Itzuli horretaz ordea, 100 orrialdeko ikerlan luze bat eskaini digu Ameriketarik, Zuzen Garate jaunak, «Iparragirre» liburuan, beste zenbait lanen artetik, Euskaltzaindiak argitaratu duena, 1987an (161-265. orr.). Hor aurki ditzakegu asko xehetasun guziz interesgarriak guretzat, oroitu behar baitugu, 1863tik 1877ra, 14 urte iragan dituztela, elgarretarik hurbil, gure bi bertsolari handiek; eta ez badira ere hanbat kurutzatu -oraino ez dakiguna- badakigu bederen inguramen beretsuan bizi izan direla. Gehiago oraino, bera baino 25 urte zaharrago zen Iparragirren ganik, Mendiaguek asko ikasi zuela uste dugu. Aski da ikustea «Euskaldun Bertsulariak» izeneko kantua moldatzen duenean «Guarda semeak», nola bertso bat oso-osoa, beste bihi bati ez bezala, eskaintzen dion «Urretxuarrari».
Ohartzen gara bestalde, beste edozein autoreri baino toki gehiago emaiten diola Mendiaguek Iparragirreri bere kantu liburuan. Bere kantu berrientzat, haren obretarik hartzen ditu maiz aireak: Zenbat aldiz ez dugu kausitzen «Ume eder bat»-en doinua?
Oroz gainetik, ikusi behar da Iparragirreren gai beretsuak dituela erabiltzen Mendiaguek, 1863-1876 tartean moldatu dituen bertsoetan. Lehenik euskaltzaletasuna, beti iraunen diona, erran gabe doa; bainan gero Amerika alde hartako historia tristea ere.
Historia hori aipatzean, Zuzen Garatek dio, zinez ongi kausitu zuela Gillermo Hudsonek, Uruguay-ez ziharduen liburua deitu zuelarik angelesez, «The Purpel Land» (1885), erran nahi baita «Herri Odoltsua». Erresuma horrek alabainan, V. Flores-en 1863ko jazarkundearekin hasi-ta, 1876ko Lorenzo Latorre kolonelaren nagusitzeraino, tartean direla Paraguay-ko gerla (1865-1870) Timoteo Aparicio-ren asaldura (1870-1872) eta Pedro Varela-ren «urte lazgarria» (1875), ez zuen 15 urte luzez bake egiazkorik ezagutu. Ez da beraz mirakuilu Iparragirre ta Mendiague bezalako bi lekukok, Ameriketako gertakari horiez, doinu bereko bertsoak ateratzea: 1900eko kantutegian ziren, lehenagotik, Hazpandarrak idatzi zituen «Montevideo-ko Berriak», «Montevideo-ko Manera» eta «Lorenzo Latorre Montevideo-ko Gobernadoreari». Horiek irakurri-ta laster ikusten da berdin mintzo zitzaiela, handik beretik, Urretxuarra, 1900ean Jose Mendiague joan zen San Jose hiritik Montevideora eta 1900etik 1912ra, Baionako astekari euskaldunetan, «Eskualdun Ona, «Eskualduna» edo «Eskual Herria» beti Montevideotik heldu dira, Mendiaguen kantuak: Ikus «Erramun Darraidou-ri Hazparnerat Montevideo-tik» (1903), «Xabier Harriet Aiherrako apezari» (1907), «Buenos-Aires-tarrak Montevideo-n» (1907) eta «Gizon zahar baten arrengurak» (1912). Bizkitartean horiek oro guti dira, jakiteko zer bizimolde zeraman gure bertsulari zaharrak Uruguay-ko hiri nagusian mende honen hastapenean, eta geroztik ere, noizbait hil arte. Ezen hau ere aitortu behar dugu ez genekiela, berriki arte, noiz eta non hil zen Jose Mendiague.

Hona beraz laburbildurik, zer jakin dugun Martin Ospitaletche Montevideoko ikerle bipilari esker.

Jose Mendiague eta Margarita Gandolla senar emaztek San Jose hirian izan zituzten lau haurretarik, bi gazterik galdu zituzten: Maria eta Francisco. Beste biak ezkondu zitzaikien: Martin, semea, Berta Baru anderearekin eta ez zuten hauek haurrik izan; Julia alaba, «Maruja» deitzen zutena, aldiz Leopoldo Tosi arkitektoarekin. Hauek bai izan zituzten hiru haur: seme gehiena, gazterik zendua, arreba gehiena eta seme bigarrena Lionel Tosi. Tosi-Mendiague bi anai-arrebak oraino bizi dira Montevideon, 70 urteak bakotxak iraganak dituela eta haurrean ezagutu duten beren aitaso, «Toto» deitzen zutenaz, biak ongi oroit dira.

Etxekoei esker jakin dugu, Montevideon bizi zelarik Jose Mendiague, Leopoldo Tosi bere suhiak etxeno bat eraiki ziola, Punta Carretas deitu auzoko «Riachuelo» karrikan. Etxe honetan zuten ezagutu bere ilobasoek, pipa handi bat zeukala ahoan eta makila eskuan. Bere paper eta liburuak, kutxa batean zeuzkan gorderik, eta bere alabatxoak, euskara guti jakinagatik, euskarazko irakurketa egiten zion, nekez bazen nekez, ezbaian itsutu zelarik gaixo xaharra. Haurrek bazekiten beren aitonak asko maite zuela politika eta entzuna zuten «bonapartista, colorado, batllista» zela eta «anticlerical furibundo», hau da Napoleon Bonaparten eta Jose Batlle Ordoñez, 1911an Uruguay-ko presidentaren aldekoa, «gorrien» alderdizalea eta apeztiarren etsai amorratua.

Orroit dira Tosi anai-arrebak nola egun batez bularretarik eritu zitzaien aitaso; goiz batez, bere ohizko pipa luzea bazter utzi zuen eta egun berean zendu zen. 1937ko irailaren 12-a zen eta arratseko 8ak. Biharamunean jakinerazi zuten herriko etxean, «Riachuelo»karrikako 166.ean hila zela beraz, «bronconeumonia» batetarik, Jose Mendiague, frantses herritarra, 95 urte zeuzkana —honetan hiru urte gehitzen zizkioten— Maria Margarita Gandoglia(sic)-rekin ezkondurik bi seme alaba Maria Julia eta Jose Martin zituena. Gero Tosi familiaren hilobian ehortzi zuten beren aitona eta orai ere Montevideon, Buceo-ko hilerrietan daude haren hezurrak.

Tositarrek beren etxen badauzkate oraino aitonaren zenbait oroitgarri: haren makila zilarreztatua, haren 1900eko kantu liburu famatua eta F. Juvénal-Martyr-ek, 1899an, Baionan argitaratu zuen «Vocabulaire trilingue Français-Espagnol-Basque» ezaguna. Hauxe jabeak bere eskuz markatua lehen orrialdean «Jose Mendiague, Montevideo. Noviembre 1906». Galdu ziren zorigaitzez kutxa berezi batean zeuden bertsolari xaharraren paperak. Bizkitartean Tosi anderea oroit da «Euskal Erria» Montevideoko elkartearekin harremanak bazituela aitaso zenak, elkarte horren artxiboetan zerbait berri aurkitzen baita hain zuzen.

«Euskal-Erria» delako batasunaren sortzeko berriak, 1912ko martxoaren 30ekoak, biltzen dituzten paperetan ikusten dugu elkartearen lehen egunetik hor zela Jose Mendiague. Beltran Bidegaray beste Hazpandar batekin bulegoan sartu zuten eta bilkura bururatzean errana da, bere kantu hunkigarrienetarik bat eman-arazi ziotela bere lagunek. Ez da mirakuilu handik laster, bere zaharrean bota bazuen Martxoko lehen bilkuratik landa eta elkarte berriak bere araudia antolatu ondoan, ekainaren 1ean, egin zen bilkura berri bat eta lehen buruzagitako hautatua izan zen, Nikolas Inciarte. Ondoko aboztuaren 4an, argitaratu zen elkartearen izen berarekin, Montevideoko «Euskal Erria»; igande oroz, hainitz urtez agertu behar zena.

«Euskal Erria»-ren lehen 50 zenbakietan, non nahi eta noiz nahi, ageri da Jose Mendiaguen izena. Lehen zenbakian berean agertzen da haren kantutegiko lehen kantua «Lapurdi eta Baxenabarre». Gero kantutegi beretik harturik, berrargitaratzen dira beste bospasei kantu: «Ezkondua eta donadoa», «Eskualdun bertsulariak», «Gure haitza» eta beste, bainan artetik sartzen dira zenbait obra berri, osoki ezezagunak Europa alde honetan, hala nola: «Euskal Erria-ren komisioneari», Murde Intziart «Gure elgartasuneko Presidentari», «Biba gure arbasoak», «Labeko peon baten arrengurak», «Arrain-saltzale baten zaldiaren bizia», «Ni kantuz zakuan sartuko nauela dioen bati», «Mendiague ohetik», eta «Haitza-ren moldatzaileari».

Azken kantu hori, 1913ko uztailaren 13ko zenbakian agertu zen. Handik hara, Montevideoko euskal astekarian ez da Jose Mendiaguen hatzik aurkitzen, Martin Ospitaletche jaunak erran digunaz. 1912ko azaroaren 3ko zenbakian ezarri zuten —egia erran— «gure astekariaren lankide jarraikia, Jose Mendiague bertsularia gelditurik izan dela, bainan oraingotz osoki sendatu zaigula, jakin dugu». Berri hortarik landa hobeki konprenitzen da nola ondoko otsailaren 9an argitaratzen diren «Mendiague ohetik kantuz» bertso umorez beteak. Geroztik ordea zer gertatu zen ez dugu jakin ahal izan.

Bizkitartean, Jose Mendiaguen fama ez zen berehala itzali Ameriketako euskaldunen artean, ezen, 1934eko abenduaren 11an, «Euzkadi» egunkarian Aitzol-ek idatzi zuen gaztelaniaz artikulu bat «La emigración vasca y la poesía euskaldún» eta hor Iparragirre eta Pedro Mari Otanñ aipatu ondoan, lerro hauek eman zituen: «Sin embargo el poeta mas destacado de la emigracion me parece ser el ezpeldarra (?) Jose de Mendiague, casi totalmente desconocido aquí como popular entre los vascos de la Argentina de la anterior generacion. Poeta de gran fuerza descriptiva y rara originalidad» (J. Aristimuño Aitzol, «Idazlan guztiak», 6, Erein, 1987, 126. on.)

Hemen ezezaguna bezain Argentinan oraino fama handia zeukala, adineko euskaldunen artean, 1934ean, erran ondoan, Aitzol-ek goresten zituen bereziki artikulu berean «Buenos-Aires-eko letxeroak eta ostalerak» deitu bertsuak, geroxago luzakiago oraino «Kantuz» izeneko obra eginen zuen bezala (ikus op.cit. 156. on., «Euzkadi», 20-1-1935). Orozgainetik Aitzol-ek bere lehen artikulu hartan kontatzen zuen, halako aldi batez, Nafarroan gaindi zebilela, Arizkun-Bozateko «indiano» batek eskura eman zizkiola Mendiaguen kantuak, eskuz kopiatuak, erranez: «Tori, zure eskuetan nereetan baino hobeki egongo dira.»

Aitzol-ek segurazki argitaratu nahiko zituen Mendiaguen kantuak. Zorigaitzez zer gertatu zitzaion, handik bi urte gabe, euskalzale handiari, denek badakigu. Mola generalaren soldadoek badakigu tiroz hil zutela eta Hernaniko hilerrietan ehortzi, Jose Aristimuño «Aitzol» apeza, 1936eko urriaren 17-18ko gauean.

Arizkungo paperak ez dizkigu oraino nehork erakutsi, bainan ez zaiku halere itsusi —50 urteen berantarekin, eta hutsarte guziak hutsartegi— Aitzol zenaren ametsa betetzea eta Jose Mendiaguen Euskal Herrietan ezagutarazteko, haren kantuak aurkeztea. Kantatzen omen zuen, joan den mendean, Urbistondo delako Lapurtar bertsulariak —J.B. Dufau adiskide bertsuzaleak kontatzen zidanaren arabera Ahetzeko bere auzoan— Jose Mendiague ere honelatsu ari zitekeen Ameriketako bidea hartu zuenean 1863an.
1863tik 1900 arte, Buenos-Aires, Montevideo, Porto-Ruiz eta San-Josen gaindi bizi zelarik, Jose Mendiaguek ontu zituen 22 kantu argitaratzen ditugu liburuki honen lehen zatian, egileak berak lehen aldikotz 1900ean, Buenos-Aireseko «Haitza»-ren moldiztegian argitaratu zituen bezala, «Zazpiak bat-Eskualdun kantuak» kantutegian.
Ondotik ezarri ditugu, gure ustez argigarri diren oharrak eta ere delako kantutegiaren aintzin-solasa eta aurkibidea, azpimarratzen ditugula hemen berrargitaratzen ditugun kantu guziak: Jose Mendiaguek berak eginak edo hari buruz igorriak (24) eta gero eranskinean jarri ditugun besteak (4).
Gure liburuki honen bigarren zatian bildu ditugu 1900tik 1913 arte Baionako edo Montevideoko astekari euskaldunetan agertu ziren Jose Mendiaguek egin kantu berriak edo hari buruz eskaini bertsuak (16). Eta menturaz hoberenetarik zenbait hor aurkituko ditu irakurleak. Bainan bego irakurlearen gain honen erraitea!
Eranskinean azkenik sartu ditugu Hazparneko Mendiague J.B. eta Mendiague Katalin «Guarda» anai-arreben bi kantu Joseren kantutegian zirenak, eta ere geroztik, Bernardin Mendiague, haien ilobak 1925-26 irian atera zituen bertsuak. Bestalde hor berean berrargitaratu ditugu kantutegiko bi kantu, Uruguayko historiaren lekuko dauzkagunak, eta azkenik «Euskal Erria»n, 1912an, Jose Mendiaguen adiskide batek, lehengo oroitzapenak gogoratuz, argitaratu zuen artikulua, «Elcano» sinatua.
«Elcano» hark bezala, erraiten diogu, guk ere, Jose Mendiage zenari: «Orduan lan ona egin zenuen eta orduko lan hura ez da galdu».

Piarres Charritton Ehulatei

Fermer la fenêtre

​